Θα μας σώσουν οι Ευρωπαϊκοί κανόνες για τα έξυπνα ρομπότ;

Αυτοί που ξεκινούν την «νέα μορφή βιομηχανικής επανάστασης» γνωρίζουν ήδη τους κινδύνους και τις επιπτώσεις της και υποτίθεται ότι προσπαθούν να λάβουν μέτρα

Λέμε «υποτίθεται» για δυο λόγους: Πρώτον γιατί οι επιπτώσεις είναι -εν γνώση τους- αναπόφευκτες, ό,τι και αν κάνουν και δεύτερον, γιατί έχουν...
δώσει ήδη δείγματα της αντιλαϊκής πολιτικής τους.

Το άρθρο που ακολουθεί, είναι του Μιχάλη Κρητικού, ο οποίος είναι Νομικός Αναλυτής στην Επιστημονική Υπηρεσία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και οι απόψεις που εκφράζονται στην παρούσα έκδοση δεν απηχούν κατ’ ανάγκη τις απόψεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Ηταχύτατη εξάπλωση των αυτοκινούμενων οχημάτων, των τηλεκατευθυνόμενων μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) και των έξυπνων ρομπότ που διαθέτουν τεχνητή νοημοσύνη και χρησιμοποιούνται σε νοσοκομεία, γεωργικές καλλιέργειες, εκπαιδευτικούς χώρους ή ακόμα και στο οικιακό περιβάλλον, αποτελούν σαφείς ενδείξεις για την αυξανόμενη εφαρμοσιμότητα και εξέλιξη των ρομποτικών τεχνολογιών. 

Αποκτώντας όλο και μεγαλύτερη ευφυΐα και αυτονομία, τα ρομπότ επεκτείνονται σε αρκετούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας αντικαθιστώντας όλο και περισσότερους εργαζόμενους του δευτερογενούς και -σταδιακά- του τριτογενούς τομέα (υπηρεσίες), όπως κοινωνικούς λειτουργούς, αναλυτές δεδομένων ή και χρηματιστές.

Ο διπλασιασμός των συσκευών που θα είναι διασυνδεδεμένες με το διαδίκτυο, η σταδιακή μείωση του κόστους αγοράς και χρήσης των ρομπότ και του τριπλασιασμού των σχετικών αιτήσεων κατοχύρωσης ευρεσιτεχνίας, η αξιοποίηση των προϊόντων των ρομποτικών τεχνολογιών αναμένεται να αυξηθεί συνιστώντας μια νέα μορφή βιομηχανικής επανάστασης.

Ηθικές και νομικές προκλήσεις: οι φόβοι για αύξηση της ανεργίας, η πιθανή παραβίαση της ιδιωτικότητας, η αποξένωση και η ανησυχία για την αυξανόμενη και άκριτη εξάρτηση από τεχνολογικά προϊόντα υψηλής αυτονομίας και προσαρμοστικότητας

Η αυξανόμενη χρήση της ρομποτικής απαιτεί την άμεση προσαρμογή -και πιθανώς αναδιάταξη- της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στα νέα τεχνολογικά δεδομένα προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι σχετικές ηθικές και νομικές προκλήσεις, όπως οι φόβοι για αύξηση της ανεργίας, η πιθανή παραβίαση της ιδιωτικότητας, η αποξένωση και η ανησυχία για την αυξανόμενη και άκριτη εξάρτηση από τεχνολογικά προϊόντα υψηλής αυτονομίας και προσαρμοστικότητας.

Προς την κατεύθυνση αυτή, η Επιτροπή Νομικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (εισηγήτρια της ομάδας εργασίας του ΕΚ για τη Ρομποτική και την Τεχνητή Νοημοσύνη, Mady Delvaux (Λουξεμβούργο)), δημοσιοποίησε πρόσφατα προσχέδιο ψηφίσματος για την ρύθμιση των επερχόμενων προκλήσεων που συνδέονται με την εξέλιξη της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης. Για πρώτη φορά στα χρονικά της λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προτείνεται η ανάληψη δράσης και η υιοθέτηση μιας σειράς κανόνων για έναν τεχνολογικό τομέα που μπορεί και να αμφισβητήσει την ίδια την δυνατότητα του ανθρώπου να παραμένει κυρίαρχος σε επίπεδο βούλησης και διανοητικού έλεγχου. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόμοιες πρωτοβουλίες έχουν αναληφθεί σε χώρες που φιγουράρουν στις πρώτες θέσεις παράγωγης και χρήσης ρομπότ όπως η Κίνα, η Ιαπωνία, η Νότιος Κορέα και οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Στο πλαίσιο αυτό, το σχέδιο διατυπώνει ρητά το ενδεχόμενο της εξέλιξης της νοημοσύνης των ρομπότ σε βαθμό τέτοιο που θα τα καταστήσει αυτόνομα και ενδεχομένως θα τα θέσει εκτός του πεδίου ανθρώπινου ελέγχου και αναφέρεται η ανάγκη να υιοθετηθούν κανόνες που θα εδράζονται στους περίφημους 3 νόμους της ρομποτικής που πρωτοδιατύπωσε ο Ισαάκ Ασίμοφ το 1942. Το σχέδιο ψηφίσματος από την επιτροπή νομικών υποθέσεων του Ευρωκοινοβουλίου ζητά να τεθούν σε νέα βάση όλα τα ζητήματα που αφορούν τα ρομπότ, από την αποσαφήνιση της νομικής υπόστασής τους έως τους όρους υπό τους οποίους πρέπει να κατασκευάζονται και κατόπιν να τίθενται σε χρήση.

Επιχειρώντας να θέσει ένα πρώτο πλαίσιο κανόνων λειτουργίας και συνύπαρξης ανθρώπων και μηχανών στην αγορά εργασίας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά να χαρακτηρίζονται τα ρομπότ σε χώρους εργασίας ως «ηλεκτρονικά πρόσωπα» και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημιουργήσει το απαραίτητο νομικό στάτους. το οποίο θα συνεπάγεται συγκεκριμένες δικαιώματα και υποχρεώσεις κυρίως κοινωνικοασφαλιστικού και φορολογικού χαρακτήρα. Το ψήφισμα πραγματεύεται ζητήματα εντοπισμού και καταλογισμού αστικής ευθύνης, υιοθέτησης αυστηρών προτύπων ασφαλείας και προστασίας των προσωπικών δεδομένων και εν γένει της ιδιωτικότητας, ιδιαίτερα σε σχέση με τη χρήση ρομπότ σε οικιακό περιβάλλον. Ανάμεσα στα άλλα, προτείνεται η υποχρεωτική ασφαλιστική κάλυψη των αυτόνομων ρομπότ και η δημιουργία επικουρικού Ταμείου για την κάλυψη ζημιών που προκύπτουν από την λειτουργία ρομποτικών συστημάτων.

Επίσης προτείνεται η δημιουργία ενός μητρώου έξυπνων ρομπότ και η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Αρχής για τα Ρομπότ και την Τεχνητή Νοημοσύνη. 

Η Αρχή αυτή θα εποπτεύει την λειτουργία των διάφορων ρομποτικών εφαρμογών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, θα προτείνει μέτρα κανονιστικού χαρακτήρα και θα χειρίζεται τα παράπονα των χρηστών και καταναλωτών. Το ψήφισμα προτείνει την υποχρεωτική διαλειτουργικότητα των αυτόνομων ρομπότ, δηλαδή τη σύνδεσή του, λειτουργία και διάδραση του με άλλα συμβατά προϊόντα ή συστήματα, χωρίς περιορισμούς στην πρόσβασή τους ή φραγμούς στην υλοποίηση. Προτείνεται επίσης η προσβασιμότητα στον πηγαίο κώδικα τους, για να εξασφαλίζεται η διερεύνηση ατυχημάτων και ζημιών που προκαλούνται από έξυπνα ρομπότ.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του ψηφίσματος είναι η σύνδεση της τεχνολογίας με ηθικές αξίες, οι οποίες θα πρέπει να προστατεύονται τόσο κατά την διάρκεια της έρευνας όσο και στο πλαίσιο της εμπορικής χρήσης της ρομποτικής. Το ψήφισμα προτείνει έναν Χάρτη Δεοντολογίας που απαρτίζεται από 2 Κώδικες που απευθύνονται σε μηχανικούς και επιτροπές δεοντολογίας και 2 πρότυπα άδειας για τον σχεδιασμό και χρήση ρομποτικών συστημάτων. Τόσο τα πρότυπα όσο και οι άδειες αναμένεται να αποτελέσουν βασικό σημείο αναφοράς, τόσο σε εργαστηριακό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της χρήσης ιδιαίτερα των «έξυπνων» ρομπότ καθώς είναι διατυπωμένα με τρόπο που το καθιστά εύληπτο και άμεσα εφαρμόσιμο. Πρόκειται για μια πρωτότυπη προσέγγιση στα δικαιώματα και στις υποχρεώσεις που φέρουν τόσο οι κατασκευαστές/παραγωγοί ρομπότ όσο και οι τελικοί χρήστες και καταναλωτές.

Είναι σαφές βέβαια, ότι το συγκεκριμένο πλαίσιο κανόνων δε δύναται να αποτελέσει από μόνο του ένα επαρκές εργαλείο για την αντιμετώπιση των πολυεπίπεδων προκλήσεων που θέτουν τα αποκαλούμενα έξυπνα ρομπότ

Η έκθεση της σχετικής ομάδας εργασίας του ΕΚ, η οποία στοχεύει στο να ωθήσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συντάξει προτάσεις κανόνων δικαίου για τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη, αναμένεται να ψηφιστεί προς το τέλος του χρόνου από την ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η ενδεχόμενη υιοθέτηση της θα σηματοδοτήσει τη δημιουργία ενός ξεχωριστού νομικού πλαισίου για ένα τεχνολογικό προϊόν που είναι ταχέως εξελισσόμενο και κυρίως η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης του πιθανόν να το καταστήσει ίδιο υποκείμενο δικαίου. Είναι σαφές βέβαια, ότι το συγκεκριμένο πλαίσιο κανόνων δε δύναται να αποτελέσει από μόνο του ένα επαρκές εργαλείο για την αντιμετώπιση των πολυεπίπεδων προκλήσεων που θέτουν τα αποκαλούμενα έξυπνα ρομπότ. Θα χρειαστεί να πλαισιωθεί από ένα πλέγμα θεσμικών πρωτοβουλιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο το οποίο θα ενδυναμώσει την επιστημονική βάση και ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής ρομποτικής βιομηχανίας και θα αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις κοινωνικές επιπτώσεις της διείσδυσης της ρομποτικής σε αρκετούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Είναι επίσης σαφές βέβαια, ότι κανένα πλαίσιο κανόνων δεν δύναται να αποτρέψει αυτό που έρχεται από τα έξυπνα ρομπότ: Κοινωνικός και Οικονομικός Αρμαγεδδών!

www.i-gata.gr