Ο γέρος του 1821 για την πτώση του 1453

Καθώς άρχιζε η  Επανάσταση του Γένους, ο Γέρος μας, ο Κολοκοτρώνης, έδινε στους ξεσηκωμένους Έλληνες την ιστορική τεκμηρίωση του Μεγάλου Αγώνα. «Μόνο με τα τροπάρια και τις ψαλμωδίες»,  εξηγούσε, τίποτα δεν γίνεται. Και έφερνε ως παράδειγμα την Άλωση της Πόλης: «Ο Σουλτάνος έκανε ζάπι την ανατολήν όλην… [και] ο Βασιλέας… των Ρωμαίων [ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος] ρωτούσε…τον κλήρον και τους πολιτικούς»: Τι κάνουμε; Και αυτοί του απαντούσαν:...
«Ας ψάλλωμε το νίκας κατά βαρβάρων δωρούμενος». Και πράγματι έψαλλαν το τροπάρι τους νύχτα-μέρα. «Τα τροπάρια όμως», συνέχιζε ευγλώττως ο Γέρος μας, «μη συντροφευμένα από άρματα δεν εμπόδισαν τον Σουλτάνον… Ο Βασιλέας [βέβαια] ήθελε πόλεμον… ως ανδρείος που ήτον [αλλά] οι Μινίστροι [= οι πολιτικοί] και ο κλήρος τον αντέκοψαν, θαρευμένοι οι πρώτοι εις την ψευδοπολιτικήν τους, οι άλλοι εις ταις ψαλμωδίαις τους». Έτσι ο Σουλτάνος έριξε τον Βασιλέα, παρά τη γενναιότητά  «και εκάθιζε εκείνος εις τον τόπον του». Πράγματι, «δεν εσυγγνώμισαν [=συμφώνησαν] κλήρος, μινίστροι, εμπορικό και λαός» να πολεμήσουν τον Σουλτάνο. Και στο τέλος, «οι μινίστροι και ο κλήρος εμπήκαν εις το πιλάφι μαζή του [με τον Σουλτάνο] και έτρωγαν, ο λαός [έμεινε] ακέφαλος, οι έμποροι και οι πεπαιδευμένοι έφυγαν [μετά την Άλωση] και επήγαν εις τα βασίλεια της Δύσης». (Ο Γέρων Κολοκοτρώνης, Αθήνα: Χ. Ν. Φιλαδελφεύς, 1851, σσ. κγ΄-κδ΄.)

Όλα αυτά που με την ιδιοφυία (εάν όχι μεγαλοφυία) που τον χαρακτήριζε ενστικτωδώς είχε κατανοήσει ο Γέρος πλήρως επαληθεύονται σήμερα από την ιστορική έρευνα. Είναι αλήθεια, δυστυχώς, ότι το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού κλήρου και σχεδόν το σύνολο της αριστοκρατίας του Γένους προτίμησαν, κατά το 1453, προκειμένου να αποφύγουν την –όποια- σύμπλευση με τη Δύση, να δουν τους Οθωμανούς μέσα στη Βασιλεύουσα: Κρειττότερόν εστιν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν. Γιατί; Η απάντηση έχει δοθεί από επιφανείς Έλληνες βυζαντινολόγους: Ήδη περί τον 10ο αιώνα, η βυζαντινή μοναρχία είχε ουσιαστικώς αποδεχτεί την αρχή της «περιορισμένης οικουμενικότητας».

Τούτο σήμαινε ότι ναι μεν ένας παρέμενε ο αυτοκράτωρ της οικουμένης, ο [Έλληνας] βασιλέας στην Κωνσταντινούπολη, αλλά σιωπηρώς η Δυτική Ευρώπη είχε παραχωρηθεί/αφεθεί στην πνευματική και εν πολλοίς πολιτική δικαιοδοσία του Πάπα της Ρώμης. Με λίγα λόγια, πεδίο της πνευματικής και πολιτιστικής  δράσης των βυζαντινών μας αυτοκρατόρων παρέμενε πια η Ανατολική Ευρώπη, δηλαδή, σε γενικές γραμμές, οι χώρες των οποίων ο πληθυσμός ήτανε σλαβικός.

Η παρακαταθήκη του Κολοκοτρώνη

Αυτήν την αρχή, την παραχώρηση έστω, δεν την δέχτηκαν, όμως, ούτε η ηγεσία του ελληνοορθόδοξου κλήρου ούτε η βυζαντινή αριστοκρατία. Έτσι, είχε δίκιο ο Γέρος, καθώς εξηγούσε ότι μόνο ο Κωσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος,  τελευταίος Βασιλέας του Ελληνικού Μεσαίωνα, είχε πραγματική διάθεση να αντισταθεί, μαζί με τους κυρίως Ιταλούς και Ισπανούς συμπολεμιστές του, στους Οθωμανούς. Όλοι οι άλλοι είχανε πλήρως προετοιμαστεί για την Τουρκοκρατία… Αυτό  άλλωστε –αμυδρώς αλλά σαφέστατα- φαίνεται και στον περίφημο πίνακα που με θέμα την Άλωση είχε παραγγείλει ο Μακρυγιάννης στον Παναγιώτη Ζωγράφο.

Τι μένει σήμερα από όλα αυτά; Το μέγα δίδαγμα, που για το καλό του Γένους των Ελλήνων, διασάλπισε με τον τρόπο του ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: Μόνο με ψαλμωδίες και τροπάρια δεν γίνεται τίποτα. Πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα χρειάζονται άρματα.

Δημήτρης Μιχαλόπουλος

elkosmos.gr